Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 / inhoudsopgave / bronnen – CHRONOLOGISCHE TEKSTOPBOUW
/ INTRODUCTIE /
In dit essay onderzoek ik de mogelijkheden om verbindingen te leggen tussen de disciplines modern-klassieke muziek (MKM*) en ontwerp binnen audiovisueel, met een focus op grafische vormgeving.
Als nieuwe media-ontwerper met een autonome én een muzikale achtergrond vielen mij de parallellen op tussen de beeldende kunst en de muziekgeschiedenis. Alleen bleek de muziekavant-garde door de toenemende theoretisering steeds meer het contact met het grote publiek kwijt te raken.
Eigenlijk wil je beide disciplines een beetje oprekken, zodat ze elkaars meerwaarde kunnen ontdekken: Stretching the Disciplines. Dit concept staat symbool voor experiment, samenwerking, interactie, inspiratie, debat en overleg. Symposia, workshops en het internet zijn een soort tussenruimtes, en goede manieren om verbindingen te leggen en deze zichtbaar te maken. Daarbij heb ik twee doelen in het vizier. Een ervan is het meer ruchtbaarheid geven aan de muziekavant-garde – die zijn roots heeft in de modern-klassieke muziek – voordat deze door de toenemende digitalisering en automatisering ondergesneeuwd wordt. De zorg dat dit genre door vergrijzing uitsterft en het daarmee samenhangende erfgoed verdwijnt, speelt daarbij een rol. Het andere is het toevoegen van nieuw elan aan de zich van formats bedienende ontwerpcultuur binnen de alsmaar uitdijende massamedia.
Welke tussenruimtes kan ik ontwerpen, zodat avant-gardemuziek een meerwaarde kan opleveren voor grafisch ontwerp binnen de uitdijende (massa)media en visa versa?
Om samenwerking te stimuleren ontwierp ik de workshop van componist Dramm* in Splendor (Amsterdam), en Mozaïek I voor het symposium Grafisch en Muziek van Stichting Print.
|
* Verwijzingen met een asterisk zijn direct gelinkt aan een blogpost of een video. Dit om het notenapparaat niet te lang te maken, maar ook de interactie te vergemakkelijken. Soms is de asterisk groen gekleurd, dan zit de link achter de asterisk zelf. * Voor het gemak zal in het artikel de afkorting MKM gebruikt worden, waarmee modern-klassieke of eigentijdse muziek of noise bedoeld wordt. Video’s die niet persé noodzakelijk zijn voor het begrip van de tekst zijn in de lopende tekst opgenomen d.m.v. een link (video) of (geluid). Ze dienen ter inspiratie voor wie meer wil. Wanneer er een tijdslot genoteerd is, zijn ze in de bewijsvoering vaak juist weer wel van belang. |
|
   |
|
TUSSENRUIMTES: / 1 / OUDE / 2 / HEDENDAAGSE / 3 / STRETCHING THE DISCIPLINES
Voor de context van het verslag heb ik naar voorbeelden gezocht hoe er vanaf eind negentiende, begin twintigste eeuw, tot de dag van vandaag samenwerkingen hebben plaatsgevonden tussen de diverse disciplines en MKM. Dat startpunt is gerelateerd aan de opkomst van het modernisme, dat zich niet alleen manifesteerde aan de hand van een golf van vernieuwing binnen de beeldende kunst, maar ook zijn weerslag vond in de klassieke muziek. De industrialisatie, die veel maatschappelijke veranderingen en technische mogelijkheden heeft gebracht, heeft hier een grote rol in gespeeld. Voor de helderheid heb ik mijn verslag chronologisch ingedeeld in ‘oude’ en hedendaagse tussenruimtes, en Stretching the Disciplines, de tussenruimte die ik zelf ontwerp en verschillende gedaantes aanneemt. De oude tussenruimtes dienen ter oriëntatie over hoe eerdere samenwerkingen tot bloei kwamen en wat dat heeft opgeleverd, de hedendaagse om Stretching the Disciplines zo goed mogelijk te positioneren en het discours aan te geven. //// Er wordt gebruik gemaakt van verschillende ontwerpmethodieken, zoals Storytelling, Conversation Pieces, Hidden Design en Cultural Probes, die inzicht willen geven in hoe ik tot ontwerpbeslissingen ben gekomen. Ze worden toegelicht op de plekken waar dat uitleg behoeft. //// |
0000 |
//// De hedendaagse avant-gardemuziek is heel divers. Zij vindt grofweg haar oorsprong in MKM, maar er is ook sprake van allerlei invloeden vanuit andere genres, zoals jazz of volksmuziek. Zij uit zich vandaag de dag in eigentijdse klassieke muziek, maar ook in noise, improvisatie en maverick (onafhankelijke muziek), en maakt daarbij gebruik van (analoge) elektronische of digitale invloeden. Maar dat kunnen ook straatgeluiden zijn, of een mix van de hier genoemde elementen. Noise wordt ook wel ruis genoemd. Vermoedelijk ben ik hier niet volledig, en zijn vast nog wel wat aanvullingen te bedenken. |
CONTEXT MKM EN GRAFISCH ONTWERP
Veel hedendaagse (noise-)componisten voeren experiment hoog in het vaandel, maar opereren in een introverte undergroundcultuur, met de daarbij behorende trots: kin omhoog en spreken in een voor de leek onbegrijpelijke taal. Het naslagwerk Noise Water Meat van Douglas Kahn1, over de ontwikkeling van modern-klassieke muziek tot noise, in combinatie met kunst vanaf het begin van de twintigste eeuw, is heel informatief en interessant, maar vrij onleesbaar. Ik kan me vergissen, maar blijkbaar behoor ik als ontwerper met een aantal jaren conservatoriumachtergrond niet tot de doelgroep, terwijl ik in verband met mijn onderzoek toch extreem geïnteresseerd ben. Dit is significant voor de manier waarop de huidige noise-cultuur blijkbaar vooral in gesprek is met zijn eigen parochie.
Wijlen componist Konrad Boehmer, destijds voorzitter van BUMA Stemra, heeft al jaren geleden opgemerkt dat het publiek in Nederland dat naar MKM of eigentijdse muziek luistert, uit niet meer dan duizend mensen bestaat. Hij zag met afgrijzen hoe bij iedere stap in de ontwikkeling van iPods de industrie de muziek nog goedkoper wilde hebben. ‘Waar de muziek vroeger, denk bijv. aan een concert, een dienstverlening was, is zij getransformeerd tot een marktwaar’ (video: 02:08 min.). Boehmer zag het als zijn taak om MKM te beschermen.2 (video: 01:44 tot 01:56 min.). Daaruit kun je opmaken dat als het over het bewaken van het cultureel erfgoed gaat de nood aan de man is; MKM zal ontsloten moeten worden voor een breder publiek. Deze waarnemingen* hebben mij gebracht tot de vraag wat de betekenis van ontwerp is, of kan zijn voor MKM.
Grafische toepassingen binnen audiovisueel lijken hiervoor heel geschikt, omdat die vaak ontworpen en geconsumeerd worden voor en door de massa. Jammer genoeg maken juist deze toepassingen vaak gebruik van kant-en-klare ‘formats’ – een klinkende boodschap, in combinatie met makkelijk in het gehoor liggende mainstream-muziek, beschikbaar gesteld middels daarvoor opgezette databases. Het ziet er naar uit dat we de taak van de grafisch ontwerper – effectieve communicatie – wel erg ver doorgevoerd hebben; formules, waarvan de ontwerper als maker maar ook als consument weet dat het werkt. Total Design (afb. I) heeft ons dat goed voorgedaan, en het is lang geleden dat ik een indringende boodschap als die van Beeke (afb. II) langs heb zien komen.
afbeelding I en II – links: De huisstijl van Randstad door Totaldesign, rechts: Anton Beeke, theaterposter, ‘Troilus and Cressida’ by Globe Theater in Amsterdam (1980)
Boodschappen, waarvan je zou denken dat ze een minder commerciële insteek zouden (moeten) hebben, vallen ook vaak terug op dit mechanisme; commercie is inmiddels overal. Sinds het subsidiebeleid in 2011 omviel, nemen musea voor hedendaagse kunst minder risico’s dan voorheen, hetgeen ten koste gaat van de experimenteerdrift in wat er wordt gebracht en hoe het wordt gebracht. Ook zij bedienen zich inmiddels van de gepolijste reclameboodschappen om hun producten aan de man te brengen. Het maakt voor je beleving niet meer uit of je een website voor je neus hebt van Het Stedelijk Museum, De Bijenkorf, Zeeman, FaceBook of SoundCloud. Wellicht is dit het gevolg van templates als WordPress, Joomla en Drupal, die te pas en te onpas gebruikt worden. Wat dat betreft zouden grafische toepassingen binnen de media net zo goed een boost kunnen gebruiken. Dit brengt me op de vraag of, en wat, MKM voor ontwerp zou kunnen betekenen en hoe Stretching the Disciplines daar een bijdrage aan kan leveren.
Wat kunnen we daarbij leren van pioniers uit de kunstgeschiedenis, en van disciplines zoals film, theater of dans? Deze laatste disciplines maken veel vanzelfsprekender gebruik van MKM, of zoeken de samenwerking met een componist, en kennen en gebruiken de meerwaarde ervan. En hoe komt het dat we bij Hollywoodfilms moeiteloos naar de complexe akkoorden van Schönberg kunnen luisteren?3