Heeft een film een verhaal nodig? Een verloop, ja, dat is zeker. Anders is het geen film.
Joost Rekveld liet onlangs in de Eye, Amsterdam enkele van zijn films zien. De zorgvuldigheid en vooral de schoonheid van de beelden maar ook het geluid verraste me. Zijn films zien is een ervaring. Ze doen me denken aan andere werelden zonder dat esoterische dat ik met New Age associeer (en waar ik allergisch voor ben). Mijn associaties met noise zijn die van fysieke ervaringen, vaak gepaard met ongemakkelijk geluid. Soms lekker, zoals de zware ruis van Gert-Jan Prins in je onderbuik ging zitten of aan je schouders trok, maar ook de ruimte opslokte en de deur dichtdeed. Het werk van Rekveld dringt ook je zintuigen binnen, hypnotiserende beelden die je de tijd doen vergeten, ingezoomd op een macroniveau of juist eindeloos uitgezoomd. Bij Rekveld kun je ‘los’ komen.
Voor de latere films werkte Rekveld, zelf een muzikale achtergrond, samen met geluidskunstenaar en componist Yannis Kyriakides, waar ik eerder, op basis van een werk van hem een visualisatie/partituur voor maakte.
De relatie tot of waarde voor mijn onderzoek? Beats me, behalve dat ik betoverd ben door de fijngevoeligheid van zijn werk en ik hoop er nog veel van te zien. Je zou genoeg argumenten kunnen bedenken dat het werk tot het ontwerpveld hoort, zij het niet in de traditionele zin van het woord. Voor mij geldt zijn uitgangspunt nog steeds, namelijk dat het muziek voor het oog is1. Daarnaast is het het soort werk wat ontwerpers zou moeten kunnen inspireren en wat zeker een plaats zou krijgen op de website annex onderzoeksplek dat ik in mijn hoofd heb – als een van de Tussenruimtes – die ik in het najaar hoop te ontwerpen.
Onrolling a Rock nr 7, #37 en 43#3
Ik had het eerste gedeelte van het programma gemist, en het eerste wat ik die avond zag was Onrolling a Rock nr 7 uit 1996, een handgeschilderde film zonder geluid. Daarvoor stempelde Joost acrylverf met textiel op celluloid: goedkoop en effectief. De titel lijkt te verwijzen naar de restauratiemethode door…, de verf was namelijk in de loop der jaren verlijmd tot een soort steen. De restaurateur zelf aanwezig vertelde dat door het dagen te drogen het uiteindelijk voorzichtig uitgerold kon worden. Sommige delen zijn beschadigd en vervangen door de enige kopie die Joost zelf nog bezat, maar zo dat het nauwelijks te zien was. Ik zag het niet.
Joost verontschuldigd zich dat de film wel 30 minuten duurt. ‘Een onbeleefde film’, zegt hij, ‘je vervelen is toegestaan en weglopen om een pauze te nemen mag’. Wat zo opmerkelijk is, dat Onrolling a Rock niet ging vervelen, ik heb ervan genoten. Structuren die geordend zijn, met herhalende elementen. Zwarte intermezzo’s als stilte-momenten, ‘zachte’ delen, doorwerking, en delen met ‘lawaai’. Sommige delen celluloid bevatten wel zeventien lagen verf. De film doet mij aan als een partituur. Ik had de stomme film Noise kunnen noemen.
Zie ook de website van het filmuseum: https://www.eyefilm.nl/en/introduction-to-the-life-and-work-of-joost-rekveld
#37, uit 2009 was inderdaad gebaseerd op een partituur. Rekveld legt uit dat het een manier is om controle over het verloop te hebben. Hier werkt hij met een soort snelheidssensoren die feedback krijgen van vier machines tegelijkertijd: ‘net zoals je hersenen’. Hij heeft het over Kaufman Loops, een systeem waarbij het effect de bron wordt, oftewel, als de output, input wordt: zo ontstaat er een zelf-lerend systeem.2 Hij stelt zich de retorische vraag: Software schrijven om het leven te controleren?
Het beeld? Kristallen, regelmatig en onregelmatig, digitale deeltjes die door software kristalliseren. De persbundel die ik downloadde van the website van het filmmuseum Eye verwoordt het zo:
#37 maakt deel uit van een jarenlang onderzoek van Joost Rekveld naar hoe licht zich voortplant en verstrooit door gaatjes en rasters. De film is geïnspireerd door de manier waarop kristallografen de structuur van kristallen herleiden door er röntgenstralen doorheen te laten sijpelen. In 1984 leidde dit wetenschappelijk onderzoek tot de ontdekking van zogenaamde ‘kwasikristallen’. Computermodellen hiervan waren het startpunt van de film #37. De film simuleert een universum met een variabel aantal dimensies, bewoond door deeltjes die naburige deeltjes beïnvloeden en die zichzelf organiseren op verschillende symmetrische niveaus. De beelden van #37 zijn een kristallisering van negen jaar gestaag filmisch onderzoek naar de complexe diffractiepatronen van deze constellaties.3
43#3, Hier gaat het om pixelbewegingen: ‘oogbewegingen als een interactieve methode. De deeltjes gaan een interactie met de ruimte aan en met elkaar. Vervolgens worden er oogbewegingen aan toegevoegd.’ Ik snap er niets van. Terwijl ik naar de film kijk maak ik de volgende notities: Waarop is de relatie beeld en geluid gebaseerd? Fascinerend zijn de stilstaande beelden met geluid of bewegende beelden zonder. Of stilstaand beeld met een minutenlang subtiel blurry geluid, echt een compositie. De beelden lijken te leven. Ik begrijp de overgangen niet. Het regent beeld.
Helaas is de kwaliteit van mijn weergaven abominabel. Ik heb de beelden een stuk aangesneden om het nog enigszins toonbaar te maken. In het echt zijn de laatste films prachtig highres breedbeeld. De scenes heb ik bewust iets aan de lange kant gelaten om sfeerkwaliteit iets beter te benader en de film begint in eerste instantie met heel zacht geluid. Helaas niet hoorbaar door kwaliteitverlies.
Om een idee te geven hoe de Rekveld-filmbeleving eruit ziet heb ik onderstaand filmpje erbij gedaan: met dank aan het Stedelijk Museum.4
James Whitney, vond ik twee dagen nadat ik de filmpjes van Joost had ge-edit.
door Zsa Zsa Linnemann
1 Joost Rekveld, (onbekend, 2016) http://kortefilmpoule.eyefilm.nl/en/content/joost-rekveld
2 THE PERSONAL MBA, MASTER THE ART OF BUSINESS, Josh Kaufman, (onbekend, 2016) https://personalmba.com/feedback-loop/
3 #37, (onbekend, 2016), http://kortefilmpoule.eyefilm.nl/en/content/37
4 Vertical Cinema at Stedelijk Museum Amsterdam, IFFR & Kontraste Festival (2015, 2016) https://vimeo.com/111093189