Na de millenniumwisseling lijkt kunst zijn kracht verloren te hebben. De plek die kunst innam in cultureel, politiek en maatschappelijk debat lijkt te zijn overgenomen door de virtuele wereld. Stuiptrekkingen van traditionele kunstvormen zijn dan ook overal te zien. Volgens schrijver Simon Reynolds verkeert de muziekindustrie in een staat van retromania: tribute bands, reunion tours en album remakes schieten als paddestoelen uit de grond. Eenzelfde trend is zichtbaar in de filmwereld, met sequels en remakes van films uit lang vervlogen tijden en verhalen over helden uit een ander tijdperk. Irrelevante wanhoopspogingen om terug te brengen wat er niet meer is.

Er staat een olifant in de kamer. De door het Internet gedreven technologisering van onze samenleving heeft de plek ingenomen die ooit door de kunsten werd bezet.

Digital Native

Toen ik jong was, raakte ik gefascineerd door kunst en computers. Tijdens mijn middelbareschooltijd leerde ik mijzelf programmeren en musiceren. Als right-brainer was de keuze voor een studie snel gemaakt: ik wilde muziek studeren. Al voordat ik ging studeren, verdiende ik bij door het maken van software. Na mijn bacheloropleiding ging ik voor korte tijd naar de VS om, al software schrijvende, verder te studeren en na te denken over welke route ik na mijn studie wilde nemen. En daar begon ik de verbanden te zien. Het begon mij te dagen dat de creatieve voorhoede, waar ik zo graag deel van uit wilde maken, zich niet bevond in de traditionele disciplines maar in de technologie. Nieuwe creatieve denkers maken andere dingen – ze maken werk gebaseerd op software.

Voorheen werd in traditionele disciplines – zoals theater, muziek, dans, film, design, architectuur, e.a. – technologie gebruikt als middel tot het bereiken van een artistiek doel. Vandaag de dag daarentegen, zijn deze disciplines het middel geworden tot het bereiken van een technologisch artistiek doel. Voorbeelden hiervan zijn het zelfcomponerende neurale netwerk van Daniel Johnson, het algoritmisch ontwikkelende universum van het spel No Man’s Sky of het door artificial intelligence gestuurde design proces van The Grid.

De grens tussen kunst, design, engineering en wetenschap verdwijnt daardoor langzaam, en er ontstaan nieuwe creatieve uitingsvormen. Het grote verschil met traditionele kunstvormen is dat de kunst hem in de software zit. Niet in de regels code, maar in de som van deze regels gecombineerd en interacterend op het Internet. Het leek zo voor de hand te liggen, maar het duurde lang voordat ik zag dat software en het Internet een vorm van ultieme esthetische abstractie vormen.

De implicaties hiervan zijn enorm. Het zou betekenen dat het traditionele speelveld van de kunsten, de esthetica, evolueert in een meer alomtegenwoordige, abstracte, virtuele energie om ons heen.

De impact van de avant-garde

Volgens sommigen is de verdwijning van grenzen tussen kunst, design, engineering en wetenschap een resultaat van een onderschatte impact die de avant-garde gehad heeft op onze maatschappij. (Zie o.a. de werken van Krzysztof Ziarek of het onderzoek naar antidiscipline door Joi Ito aan het MIT lab.) De verschuiving die de avant-garde in beweging heeft gezet, blijkt niet alleen vraagtekens te hebben gezet bij waar de esthetica begint en eindigt, maar ook of esthetica überhaupt nog wel een rol speelt in hedendaagse kunst.

Het is natuurlijk niet ongebruikelijk dat sommige kunstvormen in sommige tijden minder impact hebben dan in andere. Maar in de jaren nul valt het wel op dat er geen enkele traditionele kunstvorm lijkt te zijn die een gelijksoortige impact heeft als de technologie. De komende jaren zullen uitwijzen of traditionele kunstdisciplines vernieuwing zullen brengen in een techno-jasje, of dat de technologie een autonome, nieuwe discipline zal worden die misschien wel de definitie van esthetiek voor altijd zal veranderen.

Het Internet, esthetische noodzaak en andersdenkenden

Er zijn mensen die denken dat het Internet zelf de eerste autonoom denkende entiteit op het niveau van de mensheid zal worden. De vraag is of zo’n entiteit dezelfde noodzaak inziet van een zoektocht naar schoonheid door traditionele esthetica, of dat deze entiteit, in een vorm van volmaaktheid, deze zoektocht overbodig zal maken. Echter, daartegenover staan mensen die deze gedachte afdoen als onmogelijk, of deze vraag zelfs onnodig achten in deze tijd. Om onderzoeker Andrew Ng te parafraseren: “…er is een groot verschil tussen intelligentie en autonomie. Ik maak me geen zorgen over dit soort AI’s, net zoals ik me geen zorgen maak over overpopulatie op Mars”.